Nie ma wątpliwości, że większość społeczeństwa wierzy w skuteczność i korzyści szczepionek, i zgadza się ze środowiskiem naukowym. Jednak większość nie oznacza całości: w Stanach Zjednoczonych nawet 9% populacji jest zdania, że szczepienia nie są efektywne, lub nawet, że są szkodliwe [1] [2]. Jeszcze bardziej niepokojąca wydaje się wzrastająca liczba “antyszepionkowców” w ostatnich latach, co skłoniło WHO (światową organizację zdrowia) do zakwalifikowania tego zjawiska jako jednego z 10 zagrożeń dla światowego zdrowia [3] [4]. Szczepienia udowodniły już swoją wartość eliminując ospę prawdziwą, filariozę limfatyczną czy chorobę Heinego-Medina (również znaną jako polio) w większości państw [5]. Biorąc pod uwagę coraz większą liczbę “antyszczepionkowców”, wiele fałszywych informacji w internecie [6] [7] [8] oraz wagę szczepień (zwłaszcza w czasach globalnego kryzysu spowodowanego COVID-19), zdecydowaliśmy się opisać ten temat.
Jak to właściwie działa?
Jak szczepionki chronią nas przed patogenami (organizmami powodującymi choroby) ? Aby w pełni zrozumieć metodę działania szczepionek, musimy przyjrzeć się naszemu systemowi odpornościowemu. Kiedy wirus lub bakteria dostanie się do wnętrza naszego ciała, nasz system odpornościowy ma dwa narzędzia sposoby obrony: odpowiedź odpornościową wrodzoną (nieswoistą) i odpowiedź odpornościową nabytą (swoistą) [9].
Nieswoisty (lub “wrodzony”) system odpornościowy atakuje intruza (na przykład wrogą bakterię lub wirusa) w mało wyspecjalizowany sposób, ale za to szybko. Ten typ reakcji może szybko pozbyć się zagrożenia, ale może spowodować też znane nam wszystkim objawy takie jak kaszel, kichanie, stan zapalny czy gorączka. To właśnie nasze ciało jest odpowiedzialne za te zjawiska, a nie patogen! Niestety, niektóre “zarazki” są silniejsze niż ogólna reakcja organizmu i z tego względu wypracowaliśmy drugi typ odporności: swoistą (“nabytą”) odpowiedź odpornościową [9].
Kiedy swoisty system odpornościowy się uaktywnia, produkowane są wyspecjalizowane komórki, nazywane limfocytami, aby zwalczać patogeny skuteczniej i w bardziej sprecyzowany sposób. Limfocyty dzielą się na dwa rodzaje: limfocyty B i limfocyty T. Te pierwsze (limfocyty B) produkują przeciwciała które rozpoznają patogen, a te drugie (limfocyty T) go niszczą. Co więcej, organizm produkuje również trzeci, specjalny typ limfocytów: komórki pamięci. Są one w stanie rozpoznać charakterystyczną cząsteczkę zakaźną (tzw. antygen) i ją zapamiętać, tak, aby w sytuacji ponownego ataku przez dany patogen odpowiedź immunologiczna była szybsza [9]. Niestety, w zależności od tego, kto jest zaatakowany, swoista odpowiedź układu odpornościowego może być zbyt wolna – na przykład u osób starszych, lub z osłabionym układem odpornościowym [10].
Więc co to jest szczepionka?
Wyobraź sobie być w stanie polecić swojemu organizmowi stworzyć te komórki pamięci bez przechodzenia przez infekcję! To właśnie robią szczepionki, poprzez aktywację naszego swoistego układu odpornościowego zanim dojdzie do prawdziwego ataku. W samej rzeczy, szczepionki zwykle zawierają nieaktywny patogen (czyli taki, który nie może wywołać żadnej choroby) lub jego konkretne białko (czyli wspomniane wcześniej antygeny), które nasz organizm nauczy się rozpoznawać. Po rozpoznaniu system odpornościowy może wytworzyć komórki pamięci i jeżeli “zarazek” zaatakuje, zostanie szybko zlikwidowany, czasem wręcz bezobjawowo!
Niezależnie jakiego typu jest dana szczepionka, wszystkie służą jednemu celowi: aktywacji swoistego (“nabytego”) systemu odpornościowego bez szkody dla osoby szczepionej. Aktualnie prowadzi się badania nad nowymi, nawet skuteczniejszymi szczepionkami, które mogłyby pomóc w walce z takimi chorobami jak zika czy AIDS [11] [12] [13].
Czy szczepionki mogą mieć efekty uboczne?
Jest to jak najbardziej uzasadnione pytanie i obawa, którą podziela wielu ludzi. To prawda, że pomysł obrony przed patogenami poprzez wstrzykiwanie ich do naszego organizmu może być lekko… dezorientujące.
Większość ludzi nie doświadcza żadnych efektów ubocznych po jakiejkolwiek szczepionce. Muszą one przejść długą serię testów i podlegają bardzo ścisłym protokołom zanim zostaną udostępnione ogólnej populacji, co ogranicza ryzyko efektów ubocznych [14]. Niektóre szczepionki mają jednak efekty uboczne, takie jak lekka gorączka, ból głowy lub mięśni, ale są one spowodowane nieswoistą (wrodzoną) odpowiedzią odpornościową o której wspomnieliśmy wcześniej [15].
A co z poważniejszymi efektami ubocznymi? Są one niezwykle rzadkie i są spowodowane reakcją alergiczną na szczepionkę. Wśród miliona zaszczepionych, tylko jedna lub dwie osoby doświadczą objawów silniejszych niż lekkie (takie jak opisane powyżej, np. ból głowy, ból mięśni) [16]. Nie należy zapominać, że szczepionki są bezpieczne, ponieważ musiały przejść wiele testów zanim dotrą do pacjentów, i że skutecznie pomogły zwalczyć choroby w skali światowej.
Dlaczego szczepionki są ważne?
Jak właśnie przedstawiliśmy powyżej, szczepionki chronią nas przed wieloma chorobami. Szczepienia są jednym z głównych filarów zdrowia publicznego i koniec ich używania spowodowałoby powrót chorób, o które większość z nas nie musiało się martwić (na przykład polio). Takie wydarzenie miało już miejsce: w 1970 roku, Japonia doświadczyła powrotu krztuśca, bardzo zakaźnej choroby bakteryjnej o wyjątkowo ciężkim przebiegu u noworodków. Ruch antyszczepionkowy wywarł presję na rząd, co doprowadziło do wstrzymania szczepień przeciw krzśtucowi w latach 1974 i 1975. Poskutkowało to epidemią w 1979 r. z 13 tysiącami zachorowań i 41 przypadkami śmiertelnymi [17] [18].
W dzisiejszych czasach środowisko naukowe stale przypomina o wadze szczepień aby ograniczyć lub wyeliminować niektóre choroby. Tak jak opisuje to między innymi Nature i Heidi.news, dezinformacja i wprowadzanie w błąd w temacie szczepionek są coraz bardziej obecne w naszym społeczeństwie, czasami nawet propagowane przez osoby o silnym wpływie [19] [20]. Odpowiedź na falę strachu dotyczącą szczepionek jest obowiązkiem naukowców, ale społeczeństwo również ma swoje zadanie: być krytycznym wobec otrzymywanych informacji, jako że szczepionki pozostają jedną z najlepszych linii obrony przeciw przyszłym epidemiom.
Aby dowiedzieć się więcej, sprawdź te źródła:
- Świetne video, o tym jak działa nasz układ odpornościowy : https://www.youtube.com/watch?v=PSRJfaAYkW4
- Więcej informacji o szczepionek i quiz na koniec : http://www.historyofvaccines.org/content/how-vaccines-work
- Artykuł opisujący różne typy szczepionek: https://www.publichealth.org/public-awareness/understanding-vaccines/vaccines-work/
Źródłospis:
- https://www.washingtonpost.com/news/the-fix/wp/2015/02/09/heres-how-many-americans-are-actually-anti-vaxxers/
- https://ourworldindata.org/vaccination#public-support-and-skepticism
- https://www.who.int/news-room/feature-stories/ten-threats-to-global-health-in-2019
- https://www.ft.com/content/38923eb0-92a0-11e9-8ff4-699df1c62544
- https://www.historyofvaccines.org/content/articles/disease-eradication
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29553872/?from_term=vaccination+misinformation&from_pos=1
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31640660/?from_term=vaccination+misinformation+internet+&from_pos=2
- https://www.nature.com/articles/d41586-018-07034-4
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK27090/
- https://ed.ted.com/lessons/how-do-vaccines-work-kelwalin-dhanasarnsombut#revie
- https://www.technologyreview.com/2016/08/02/158531/us-government-starts-test-of-zika-vaccine-in-humans/
- https://www.pnas.org/content/90/9/4156.long
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S004268228571238X?via%3Dihub
- https://www.cdc.gov/vaccines/basics/test-approve.html
- https://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/side-effects.htm
- https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1586/14760584.4.2.173
- https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1586/14760584.4.2.173
- https://familydoctor.org/the-importance-of-vaccinations/
- https://www.nature.com/articles/d41586-020-01550-y?utm_source=twt_nnc&utm_medium=social&utm_campaign=naturenews
- https://www.heidi.news/sciences/l-hypocrisie-opportuniste-des-antivaccins-apres-la-crise-du-coronavirus
